Substantiw

z Kitakija

Wersija z 12:56, 27. jan 2006

Trajtoj

Ĝia plej grava trajto estas la deklinacieblo, kiu okazas per sufiksoj laŭ sekva-ĉapitra sistemo. Ekzistas tri tipoj de deklinaciaj sufiksoj: unu por la numero, kaj unu por la kazo. Tria tipo de sufikso fakte estas konjugacia, ĉar ĝi esprimas tempon.

Krome substantivo povas havi unu el la jenaj finaĵoj:

• #1: vuci "voĉo"
• #2: En quendi 'Elbenfrau', aini 'Heilige', heri 'Herrin, Frau', tári 'Königin'
• #3: Rus.: вино [vino], Pl./Sor.: wino, Ĉeĥ./Slvk.: vino
• #4: Gt.: sunus, Lit.: sūnùs, Sans.: sūnus, Mn.Angl./Frs./Pld./A.Ger.: sunu "filo"; Ĝerm.: magu 'Sohn'
• #5: seklu "jarcento"
• #6: En quendu 'Elbenmann', ainu 'Heiliger', heru 'Herr, Meister', hanu 'Männchen, Mann'
• #7: manu "viro", abu "mi", ebu "ci", ibu "li", su "si" Lingvo inventita de Markus Heupel

Nur malmultaj ne havas tian vokalan finaĵon. Sed la vortfarado povas kaŭzi, ke eĉ ili alprenas almenaŭ mal-neŭtran finaĵon por esprimi genron. Ekz.: kaw "bovo" > káwi "bovino".

Dum la aplikado de la vortfara sistemo povas okazi ŝanĝiĝo de la genro.

La genrodistingo ŝanĝiĝis dum la evoluo de la Kitaka lingvo.

Distingoj / únsuri

Bestoj kaj homoj / êlukori va gúmori

Se temas en la radiko pri vivaĵo distinganta seksojn (ekz. ĉevalo, hundo k.a.), la baza formo finiĝas je -o (Ĝi nur mencias la specon), la formo je -i estas ina kaj la formo je -u estas vira laŭ la sekso de la koncerna estaĵo (besto aŭ homo). La formo por ido estas farata per la sufikso -ok-, ekz.: ádvo "ĉevalo" > ádvoko "ĉevalido". Se necesas, ankaŭ ĉi tie eblas distingi laŭ la sekso, kiel antaŭe menciita.

Plantoj / zóltukori

Se temas pri plantoj, eblas distingi inter planto kaj ties frukto. Tio okazas laŭ kvar manieroj.

1. La vorto pri planto finiĝas je -i aŭ -u, kaj la koncerna frukto finiĝas je -o, ekz.:

1. La vorto pri la frukto finiĝas je unu el la eblaj finaĵoj. Tiam la vorto pri la planto estas formata per la sufikso -ilć- (el Snĉ.: -íɬč). La frukto ne kreskas sur arbo, sed sur arbusto aŭ io tia.

1. La vorto pri la frukto finiĝas je -o. La planto formiĝas per -púmu "arbo" aŭ simila kunmeto.

1. La bazo estas frukto, kiu kreskas sur arbo. La planto formiĝas per -aswu (el: Aĉum.: aswʔu 'tree')

Apudmeteblaj vortoj / nàbi-détatvari sónori

Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita tla por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj. Ĝi ĉiam staras antaŭ la koncerna substantivo. Nur interŝoveblas derivaĵoj je -a de nebaza tabelpronomo, numeralo kaj adjektivo en la ĉi-menciita sekvo, ekz.:

Se antaŭiras tabelpronomo je -e aŭ -a kiel téme, núje, kve, náne, jóŋke aŭ téma, núja, kva, nána resp. jóŋka neniam uzeblas la artikolo, ekz.:

Same ankaŭ la artikolo neniam staras ĉe uzado de iu posesiva pronomo, ekz.:

La adjektivo ankaŭ povas sekvi, la tabelpronomoj téme ĝis jóŋka, la numeralo kaj la artikolo tla neniam, ekz.

Krom la supre menciitaj vortoj ankaŭ prepozicioj kiel subklaso de la apozicioj staras antaŭ la koncerna substantivo, ekz.:

Sed postpozicioj kiel alia subklaso de apozicioj ĉiam devas sekvi post substantivo, kiu tiam aperas en la postpozitivo, ekz.:

RIM: Vi certe rimarkis ĉi tie, ke en tiaj kazoj la vortsekvo de la Kitaka tute ne plu similas al la Esperanta. Tio tute tipas por tiaj konstruoj, kies modelo aperas en finnougraj, tjurkaj kaj aliaj aglutinaj lingvoj.

Senfinaĵaj substantivoj / paántasari nàmi-sónori